حقوق تجارت:
تجارت در کنار صنعت، زارعت و .... یکی از اقسام کسب به شمار می رود که به امر داد و ستد میان جوامع مربوط می شود. با گسترش تجارت در حوزه های مختلف و پیچیدگی های خاص موجود در آن، نیاز به تدوین قوانین و مقرراتی که روابط بین بازرگانان را در فعالیت های تجاری تنظیم نماید، بیش از پیش احساس گردید. به منظور آشنایی علاقمندان، در این بخش، به بیان تعریف حقوق تجارت پرداخته شده است.
در پاسخ به این پرسش که حقوق تجارت چیست، می توان بیان داشت که منظور از حقوق تجارت، مجموعه قواعد و مقرراتی است که روابط بین تجار و همچنین، اعمال تجارتی را تنظیم می نماید. به طوری که، رعایت این اصول و قوانین، برای بازرگانان و کلیه افرادی که در امر تجارت فعالیت دارند، امری الزامی است. در حقوق تجارت کلیه جزئیات مربوط به فعالیت های بازرگانی و تاجر بیان شده و این امر، مشکلات تجاری آنان را تا حد زیادی کاهش می دهد.
این مجموعه قواعد و مقررا، بسیار گسترده و مفصل بوده و شامل دستورالعمل هایی در حوزه های مختلف تجاری از جمله، تعریف تاجر و امور تجاری، اسناد بازرگانی، شرکت ها و.... می باشد. عدم رعایت مقررات حقوق تجارت در عرصه روابط تجاری، در بسیاری از موارد، موجب مسئولیت مرتکب گردیده و با پاسخ قانونی همراه خواهد بود.
انواع حقوق تجارت
تجارت در جهان امروز، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و هیچ کشوری نیست که بخشی از نیازهای خود را از طریق تجارت با سایر کشورها تامین ننماید. همین امر، سبب گشته که حقوق تجارت علاوه بر حوزه داخلی، در عرصه بین المللی نیز گسترش یافته و به تنظیم روابط تجاری و بازرگانی بپردازد. به منظور آشنایی علاقمندان، در این بخش، انواع حقوق تجارت که شامل حقوق تجارت داخلی و بین المللی می شود، مورد بررسی قرار می گیرد.
حقوق تجارت داخلی، به مجموعه قواعد و اصولی اطلاق می شود که فعالیت تجار و امور تجاری آن ها را، تنها در بعد داخلی و در درون یک کشور تنظیم می نماید. در نتیجه، این حقوق را نمی توان به کشورهای دیگر سرایت داد و آن را برای دیگر دولت ها لازم الاجرا دانست. قانون گذار هر کشور نیز این حق را داراست تا حقوق تجارت مخصوص به کشور خود را با توجه به شرایط تنظیم نماید و لزوم اجرای آن را از افراد تقاضا نماید. قانون گذار ایران نیز با راه اندازی سامانه جامع تجارت، سعی در تسهیل تجارت در بعد داخلی و خارجی دارد.
در صورتی که تجارت، خارج از مرزهای یک کشور و در ارتباط با سایر دولت ها اتفاق بیافتد، حقوق تجارت بین الملل بر روابط آن ها حاکم می گردد. بنابراین، می توان بیان داشت که حقوق تجارت بین الملل مجموعه ای از اصول و قواعد حاکم بر روابط تجار و بازرگانان در عرصه بین الملل می باشد. هدف از ایجاد این قواعد، نظم دهی به روابط بازرگانان در سطح فراملی است تا ریسک های تجاری برای افراد به حداقل برسد و تجارت رونق یابد.
حقوق تجارت بین الملل، شامل قوانین و کنوانسیون های بین المللی، عرف تجاری و رویه بین المللی در این زمینه است. برخلاف حقوق تجارت داخلی، که کشورها به تنهایی قواعد حاکم بر عرصه تجاری خود را تعیین می نمایند، حقوق تجارت بین الملل به دنبال آن است که نقش دولت ها را بر روابط تجاری اشخاص محدود ساخته و آن را محدود به چارچوب مشخصی نماید.
علم حقوق یکی از نیازهای حیاتی زندگی امروز بشر است، چرا که بدون آن حل تعارضات و چالش‌های فی‌مابین اشخاص دشوار خواهد بود. حقوق تجارت یکی از شاخه‌های رشته حقوق و در زیر دسته حقوق داخلی و عمومی میباشد که وظیفه‌اش تحکیم بر روابط تجار و اعمال تجاری‌شان است. ما در این مقاله به‌طور مفصل به این موضوع می‌پردازیم که حقوق تجارت چیست و اعمال تجاری چه انواعی دارد؛ تعریف تاجر چیست و بر چند نوع است؛ در ادامه با مفاهیم ورشکستگی تاجر و شرکت تجاری نیز آشنا خواهیم شد. همراه ما باشید.
حقوق تجارت عبارت از مجموعه قوانین و مقرراتی است که بر روابط تجار و اعمال تجاری آنها حکم‌فرما میباشد. حقوق تجارت تنها به وضع قوانینی ویژه برای تجار و اعمال تجاری می‌پردازد و تمامی اشخاص جامعه را در بر نمی‌گیرد؛ به همین دلیل در شرایطی که حقوق تجارت برای موضوعی، قانون صریح و مشخصی در نظر نگرفته باشد، به قوانین و مقررات موجود در حقوق مدنی رجوع کرده و حقوق مدنی در این موارد حکم‌فرما خواهد بود.
واژه تجارت به معنی خرید و فروش یا داد و ستد کالا به قصد کسب و سود بردن است.
اما مجموعه قواعد و قوانینی که حقوق تجارت را تشکیل می‌دهند از دو مفهوم سرچشمه می‌گیرند: 1- اعمال تجارتی؛ 2- تُجّار.
اعمال تجاری چیست
می‌توان این‌طور گفت که اعمال تجاری، اعمالی است که یک تاجر به منظور کسب سود و انتفاع انجام می‌دهد و سه نوع دارد که شامل موارد زیر می‌شود:
اعمال تجارتی ذاتی یا مطلق
این دسته اعمال تجارتی، ذاتاً تجاری بوده و شخصیت مُعامل در ماهیتِ این اعمال بی تأثیر است؛ این نوع از اعمال تجارتی دارای چهار دسته میباشد:
عملیات تجارتی توزیعی
عملیات تجارتی تولیدی
عملیات تجارتی خدماتی (مانند حمل و نقل اجناس)؛
عملیات تجارتی کمکی (مثل دلالی و حق‌العمل کاری).
اعمال تجارتی تشبیهی یا حکمی
اعمال تجارتی حکمی یا تشبیهی، به آن نوع از اعمال تجارتی گفته می‌شود که طبق ضوابط پذیرفته شده در مورد اعمالِ تجارتیِ ذاتی، عمل تجارتی نیستند؛ ولی قانون‌گذار بر طبق مصالح در نظر گرفته شده، احکام و آثار اعمال تجارتی را برای آنها در نظر می‌گیرد. معاملات برواتی نوعی از اعمال تجاری حکمی میباشد.
اعمال تجارتی فرعی یا تبعی
بر اساس ماده 3 حقوق تجارت: معاملات ذیل به اعتبار تاجر بودن متعاملین یا یکی از آنها تجارتی محسوب می‌شود:
کلیه معاملات بین تجار و کسبه و صرافان و بانک‌ها؛
کلیه معاملاتی که تاجر یا غیر تاجر برای حوائج تجارتی خود می‌نماید؛
کلیه معاملاتی که اجزاء یا خدمه یا شاگرد تاجر برای امور تجارتی ارباب خود می‌نماید؛
کلیه معاملات شرکت‌های تجارتی.
بر اساس ماده 3 قانون تجارت، چنانچه شخصی تاجر شناخته شود، تحت شرایطی اعمال مدنی او نیز به تبعیت از تاجر بودن وی، عمل تجارتی در نظر گرفته می‌شود.
به‌طور کلی منابع حقوق تجارت، 4 مورد را شامل می‌شود که عبارت‌اند از:
قانون
قانون اساسی
قوانین عادی (مثل قوانین تجاری، قانون مدنی و ...)
مصوبات مراجع خاص (مثل شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و...)
عمل فعالان تجاری
عرف و عادت تجاری (رویه‌ای عملی که تجار در انجام معاملات تجارتی، به آن پایبند می‌باشند)
رسم تجاری: (رویه‌ای عملی که تجار به آن پایبند هستند و مختص به صنف یا منطقه‌ای خاص میباشد)
آرای وحدت رویه (آرای صادر شده توسط دیوان عالی کشور).
دکترین (نظر علمای حقوق تجارت)
تعریف تاجر
بر اساس تعریف لغت‌نامه دهخدا تاجر کسی است که برای کسب سود خرید و فروش می‌کند. اما از بعد حقوقی که مد نظر قانون است، تاجر کسی میباشد که اعمال تجارتی فوق‌الذکر را برای کسب سود انجام می‌دهد. انواع تاجر بر دو نوع است که این دو نوع عبارت‌اند از تاجر حقیقی و تاجر حقوقی (شرکت‌هایی که اعمال تجاری دارند).
تفاوت تاجر و کاسب
در بیان تفاوت تاجر و کسبه جزء باید گفت که بر اساس قانون تجارت، کسبه جزء نیز تاجر شناخته می‌شوند با این تفاوت که از انجام برخی الزامات حرفه‌ای تجار معاف هستند و در واقع کسبه جزء از چند مزیت نسبت به تجار برخوردارند. این مزایا را بر اساس مواد قانونی 6 و 19 قانون تجارت و همچنین ماده 512 آیین دادرسی مدنی بیان می‌کنیم:
طبق ماده 6 قانون تجارت، تجار موظف به داشتن دفاتر تجاری بوده اما کسبه از این موضوع معاف هستند؛
طبق ماده 19 قانون تجارت، تجار موظف به داشتن دفتر ثبت تجارتی بوده اما کسبه از این موضوع نیز معاف می‌باشند؛
طبق ماده 512 آیین دادرسی مدنی، تجار امکان برخورداری از دعاوی اعسار را نداشته و تنها می‌توانند از دعاوی ورشکستگی بهره‌مند گردند؛ اما کسبه می‌توانند از دعاوی اعسار استفاده نمایند. (اعسار اشاره به فردی دارد که در وضعیت مالی بدی قرار گرفته و از پرداخت بدهی‌هایش عاجز است)
تعریف شرکت تجاری چیست
بر اساس ماده 571 قانون مدنی، شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیئی واحد به نحو اشاعه. بنابراین می‌توان شرکت تجاری را شرکت یا شخصیتی حقوقی دانست که جمله فعالیت‌هایش مطابق قانون تجارت، فعالیت تجاری محسوب می‌گردد. شرکت‌های تجاری بر اساس میزان مسئولیت سرمایه‌گذاران، به سه دسته تقسیم می‌شوند:
انواع شرکت تجاری
انواع شرکت‌های تجاری بر اساس میزان مسئولیت شرکا عبارت‌اند از:
شرکت‌های سرمایه: اشاره به شرکت‌هایی که مسئولیت شرکای آن بستگی به میزان سرمایه وارده دارد.
شرکت‌های اشخاص: در این‌گونه شرکت‌ها مسئولیت شرکا نامحدود میباشد.
شرکت‌های مختلط: شرکت‌هایی که در آن برخی شرکا از نوع ضامن با مسئولیت نامحدود و برخی شرکا غیر ضامن با مسئولیت محدود هستند.
همچنین بر اساس ماده 20 قانون تجارت، شرکت‌ها دارای 7 نوع هستند که در ادامه به این موارد اشاره می‌کنیم:
شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی، شرکت تعاونی تولید و مصرف.
